Από τις αναμνήσεις μου σε ό,τι αφορά το θέατρο

Και πάλι από τις αναμνήσεις μου που έχουν σχέση με άλλη μεγάλη μου αγάπη, το θέατρο.

Ξεχωρίζω μια ομιλία μου, που διοργάνωσε η Εταιρία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, (πρόεδρος ο Ι. Καμπανέλλη), και ο διευθυντής του Θεατρικού Μουσείου Μ. Κορρές, στο Πνευματικό Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Θέμα: Η σύγχρονη μουσική και το αρχαίο δράμα.

Το ίδιο θέμα, παρουσίασα σε ομιλία μου στο Βαφοπούλειο, όπου πήραν μέρος με απαγγελία αποσπασμάτων αρχαίας τραγωδίας  η Έφη Σταμούλη, Όλια Λαζαρίδου, κ.ά.

Είχα την τιμή, με πρόταση και προτροπή της Αιμ. Υψηλάντη (τότε προέδρου του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών) να συμμετέχω, για ένα εξάμηνο, στην προσπάθεια επιμόρφωσης των ηθοποιών. Θέμα μου: Διδασκαλία εκφοράς του λόγου μέσω του ρυθμού. Δηλαδή, δίδαξα τη μέθοδο της Τονικής Ρυθμοποιίας πάνω στο Λόγο. Μέθοδο την οποία θεωρώ βάση για την εκμάθηση του ρόλου της Ηλέκτρας. Μέρος της εργασίας αυτής αποτέλεσε το υλικό για την έκδοση του βιβλίου μου. Το Εργαστήρι θεάτρου του Σ.Ε.Η πραγματοποιήθηκε στην οικία της Ζουζούς Νικολούδη.

Όλα αυτά που αναφέρω πιο πάνω, τα δίδαξα και στους τελειοφοίτους του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών τη σχολική χρονιά 1994-95.

Με πολλή χαρά δέχθηκα την πρόταση να γίνω επίτιμο μέλος της νεοσύστατης Εταιρίας Θεάτρου ‘πρόζες’ (2001) που ιδρύθηκε από τους Μάνια Παπαδημητρίου, Εριφύλλη Μαρωνίτη, κ.α.

Έγραψα το κείμενο στο πρόγραμμα του Μεγάρου Μουσικής για την παράσταση Βάκχες, Ευριπίδη (μετ: Γ. Χειμωνά, σκην. Γ. Σιδέρη, 2002-2003)

Πιο πρόσφατα, (2009), πραγματοποιήθηκε παρουσίαση της εργασίας μου πάνω στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή στον Πειραϊκό Σύνδεσμο με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου Μονόλογοι της Ηλέκτρας του Σοφοκλή - Τονική Ρυθμοποιία (μτφ Γ. Χειμωνά). Διάβασε η Ρένη Πιττακή, η Κων/να Ψωμά, κ.ά.

Από τις αναμνήσεις μου

Σήμερα είναι μια μέρα που μου έφερε στο μυαλό τις δραστηριότητές μου σ’έναν άλλο χώρο έξω από τον καθαρά επαγγελματικό χώρο της μουσικής. Η θύμηση μου έφερε τη φοίτηση μου στο Εθνικό Θέατρο. Είχα την τύχη να έχω δασκάλους σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Άγγελος Τερζάκης, Αιμίλιος Χουρμούζιος, Θάνος Κωτσόπουλος, Αλέξης Σολωμός κ.ά.

Η αγάπη μου για το θέατρο, γενικά (κι όχι να γίνω ηθοποιός, είχα ήδη το Δίπλωμά μου στο πιάνο) με έκανε να μαζεύω ό,τι είχε σχέση μ’αυτό.

Έτσι ξεκίνησε η έρευνά μου για τη Μουσική στο Θέατρο Πρόζας που αφορούσε τις παραστάσεις της χρονικής περιόδου 1960-1980 (υπό έκδοση).

Ο τότε διευθυντής του Θεατρικού Μουσείου, Μανώλης Κορρές στον οποίο έθεσα υπόψιν του την εργασία μου, με ενθάρρυνε και με παρότρυνε να το επεκτείνω ξεκινώντας, μια εικοσαετία νωρίτερα.

Αρχείο όμως συνέχισα να μαζεύω, με θεατρικά προγράμματα και άρθρα που αφορούσαν τις παραστάσεις. Το προσέφερα, πρόσφατα, στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Παν/μίου Αθηνών. Περιλαμβάνει: 180 Προγράμματα, 1961-1997 και δέκα ντοσιέ με θεατρικές κριτικές και αποκόμματα εφημερίδων, 1955 – 2000  (με την ελπίδα, αν κάποιος ενδιαφέρεται, ιδιαίτερα οι  φοιτητές, για μια εργασία τους, να προσφύγει σ’αυτά. Παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος ).

Ευχαριστήριες επιστολές έλαβα από: τον Σπύρο Ευαγγελάτο, τον Βάλτερ Πούχνερ και τον Γιώργο Μπαμπινιώτη.

 

 

Εκτός απ’αυτά, έλαβα μέρος σε συνέδρια, σεμινάρια, συναντήσεις λογοτεχνών με θέματα σχετικά με το θέατρο. Αναλυτικότερα:

Διεθνές Συνέδριο: Το Θέατρο στην Εκπαίδευση, στο Κέντρο Μακεδονικών Σπουδών και  Πειραματική Σκηνή «Τέχνης», Θεσ/νίκη (Νικηφ. Παπανδρέου),  (1986)

Σεμινάρια Αρχαίου Δράματος για φιλολόγους, του θεατρικού οργανισμού Κύτταρο. Συμμετείχαν: Μαν. Ανδρόνικος, Γ. Τσαρούχης, Τ. Λιγνάδης, Κ. Γεωργουσόπουλος, Ε. Βαροπούλου, Λ. Λεμπέση κ.α. (Θέατρο Πύλη, Φεβρ. 1988).

Εθνικό Θέατρο: Εβδομαδιαίες συναντήσεις λογοτεχνών με μαθητές. Συνεργασία Υπουργείου Παιδείας, Υπουργείου Πολιτισμού. Πρόταση, συντονισμός και εισηγήσεις Λ. Λεμπέση.

Στην παρουσίαση συγγραφέων και ποιητών, τιμήθηκε η μνήμη του Γιώργου Ιωάννου. Στη συνέχεια, συμμετείχαν και έλαβαν μέρος στις συζητήσεις οι ίδιοι οι λογοτέχνες. Ενδεικτικά αναφέρω: Γιώργος Χειμωνάς (13-5-1989), Τίτος Πατρίκιος, Αλέξανδρος Κοτζιάς, (28-4-1990), Μανόλης Αναγνωστάκης, Μένιος Κουμανταρέας, Ιωάννα Καρατζαφέρη (31-3-1990),κ.α. Αποσπάσματα από τα έργα τους διάβασαν οι ηθοποιοί: Βέρα Ζαβιτσιάνου, Γιώργος Κιμούλης, Ιάκωβος Ψαράς, Αιμιλία. Υψηλάντη, Νικηφόρος Νανέρης, Οδυσσέας Σταμούλης κ.α.

Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής Θεατρικών Βραβείων του Πανελλήνιου Διαγωνισμού της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (Π.Ε.Λ,), στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, αίθουσα Αντώνη Τρίτση (30.1.2011)

Συνεργασίες μου στο περιοδικό "Διαβάζω"

Το Διαβάζω έκλεισε έναν επιτυχημένο κύκλο τριάντα χρόνων παρουσίας του, στα πολιτιστικά πράγματα. Μερικά από τα κείμενά μου τα οποία δημοσιεύτηκαν σ’αυτό, έγιναν  εκτενέστερες ερευνητικές εργασίες.  Όπως:

1. Η όπερα Ντον Τζοβάνι του Μότσαρτ και οι συντελεστές της  2. Ο Β. Ουγκώ και το Μουσικό Θέατρο  3. Λογοτεχνία και Μουσική  4. Φ. Μπαρλάς

Επέλεξα να αναρτήσω ένα μικρό μέρος, του κειμένου που γράφτηκε για τον Β. Ουγκώ και τις όπερες τις βασισμένες στα βιβλία του.  

Επειδή πρόκειται για παλιό τεύχος του Διαβάζω, σε περίπτωση που ενδιαφέρει κάποιον και θέλει να διαβάσει ολόκληρη την εργασία, μπορώ να το συμπληρώσω. 

Συμμετοχή των μαθητών στη διδασκαλία του μαθήματος της μουσικής

Από το αρχείο μου...(2)

Έψαχνα όλο το internet ένα πρωινό ολόκληρο για να βρω δυο λόγια για τον ζωγράφο και γκαλερίστα Ασαντούρ Μπαχαριάν και δεν έβρισκα παρά μόνον ένα μικρό βιογραφικό και ότι τα έργα του βρίσκονταν στο ίδρυμα Εϋνάρδου. Ούτε μια αναφορά ότι ήταν ο ιδρυτής της Γκαλερί «Ώρας», χώρο στον οποίο πρωτοεμφανίστηκαν καλλιτέχνες που σήμερα ανεδείχθησαν και είναι καταξιωμένα ονόματα σε όλους τους χώρους της τέχνης. Τελικά ανακάλυψα μόνο την κ. Μ. Τόλια η οποία αναφέρεται στον «ιδρυτή και εμψυχωτή της Ώρας» και τις «Συναντήσεις Νέων Δημιουργών».

            Είχα την τύχη να τον γνωρίσω, τον γλυκύτατο αυτό άνθρωπο. Τον πολιτισμένο, τον ευγενή, με την βαθύτατη έγνοια για την προώθηση των νέων ταλέντων. Η συνήθειά μου, να μαζεύω αποκόμματα εφημερίδων και προγράμματα καλλιτεχνικών γεγονότων της Αθήνας, όταν εξέδωσε ο Α.Μ. το περιοδικό του με τίτλο «Χρονικό», περιορίστηκε. Βρήκα όμως στο αρχείο μου, φυλαγμένα δυο προγράμματα, που αφορούν την Λογοτεχνία και την Ποίηση, της περιόδου 1976–77 και 1977-78, με τα ονόματα των καλλιτεχνών που έπαιρναν μέρος στις παρουσιάσεις της Γκαλερί «Ώρα» (Ξενοφώντος 7).

Τα αναρτώ. 

Από το αρχείο μου...

Βρήκα στο αρχείο μου ένα ντοκουμέντο που αφορά μια από τις πρώτες παρουσιάσεις μουσικής του Μ. Χατζιδάκι. Νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον. Αμφιβάλλω αν υπάρχει κανείς, να έχει φυλάξει ένα τόσο παλιό πρόγραμμα. (Πάντα μανιώδης συλλέκτρια προγραμμάτων καλλιτεχνικών εκδηλώσεων). Το αρχείο μου, των θεατρικών προγραμμάτων, που μάζευα από παιδί, το πρόσφερα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Παν/μίου Αθηνών. (Ίσως, σε επόμενη ανάρτηση παρουσιάσω, τις ευχαριστήριες επιστολές που έχω λάβει).

 Αυτές τις συναυλίες, τις παρακολούθησα, (μαθήτρια ακόμη στη Ράλλειο Σχολή) ενημερωμένη από την «Ελληνοαμερικανική Ένωση», στεγαζόταν τότε σε ένα ισόγειο κτίσμα (Βασ. Κων/νου, σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου, απέναντι από το Δημοτικό Θέατρο). Διέθετε δανειστική βιβλιοθήκη και δισκοθήκη την οποία χρησιμοποιούσα. Πληροφορήθηκα, λοιπόν, το μουσικό πρόγραμμα, στον αντίστοιχο χώρο της Αθήνας, (Παν/μίου, δίπλα στο ζαχαροπλαστείο του Ζόναρς). Άκουσα, για πρώτη φορά στη ζωή μου, τη μουσική του Χατζιδάκι. Τα έργα ακούστηκαν από ηχογράφηση. Φύλαξα τη σελίδα αυτού του προγράμματος που βλέπετε γιατί Εντυπωσιάστηκα, Ενθουσιάστηκα. Ο θαυμασμός μου για τη μουσική του παρέμεινε αναλλοίωτος για όλη μου τη ζωή. Το κείμενο για τον Κ. Μενόττι, και ένα μικρό βιογραφικό γραμμένα από τον Μ. Χ. Δυο από τα τραγούδια εκτελεί, ο αγαπημένος από τα εφηβικά χρόνια, φίλος Γιώργος Μούτσιος. 

Το δεύτερο πρόγραμμα φυλάχτηκε γιατί περιείχε έργα του συνθέτη και σπουδαίου δασκάλου μου (που υπέγραψε το Δίπλωμά μου), Αντίοχου Ευαγγελάτου. Καθώς και του μουσικοπαιδαγωγού Γ. Πλάτωνος. 

Σκέψεις από την τηλεοπτική συνέντευξη του Καθηγητή Χ. Τσολάκη

Πριν λίγες ημέρες, στις 29 Ιουνίου, σε επανάληψη της τηλεοπτικής εκπομπής ‘Στα Άκρα’, παρακολούθησα την συνέντευξη, που έδωσε ο ομότιμος καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΠΘ Χρίστος Τσολάκης. 

Γνώριζα και θαύμαζα τις άπειρες δραστηριότητές του στο χώρο της εκπαίδευσης. Είχα βαθιά εκτίμηση για το έργο του, από όταν τον πρωτογνώρισα, υπηρετώντας ως Σχολική Σύμβουλος στη Θεσ/νίκη. Όμως τώρα, με την εκπομπή αυτή, τον ένιωσα βαθύτερα σαν άνθρωπο και σαν δάσκαλο, διαπιστώνοντας την αφοσίωση και την μεγάλη αγάπη του για τα παιδιά και την παιδεία. Όλα όσα έλεγε, με συγκίνησαν. Αισθάνθηκα χαρά και περηφάνια, γιατί μέσα από τη σκέψη – στάση - απόψεις του, δικαιωνόμουν για όσα έλεγα και έπραττα τόσα χρόνια στην εκπαίδευση, με τα ίδια πιστεύω. Ταυτίστηκα τολμώ να πω. Νάσαι καλά Χρίστο Τσολάκη για την σωστή στάση ζωής ενός εκπαιδευτικού.

Δεν αντέχω στον πειρασμό, του να καταθέσω μια προσωπική μαρτυρία: την κατάπληξη που ένιωσα, όταν διηγήθηκε την πρώτη μέρα διδασκαλίας του. Εκφραζόταν με τα ίδια λόγια, που  διηγούμαι κι εγώ, την πρώτη επαφή μου με τα παιδιά μέσα στην τάξη. Θυμάμαι σαν τώρα, όταν διορίστηκα, τη μέρα που το λεωφορείο (2 ώρες ταξίδι) με πήγαινε στο σχολείο. Γεμάτη αγωνία, τρακ, αμηχανία και φόβο, για το πώς θα τα διδάξω, πώς θα τα κερδίσω.

Την πρώτη στιγμή, που μπήκα μέσα στην αίθουσα και κάθισα στην έδρα, με τύλιξε μια σιωπή. Σήκωσα το κεφάλι μου και αντίκρισα τα μάτια των παιδιών. Το βλέμμα αυτό, με έκανε να φωνάξω από μέσα μου «Τι ωραίο επάγγελμα!». Η χαρά που ένιωσα κρατάει μέχρι σήμερα.

Σε όλα δε τα σεμινάρια και επιμόρφωση των δασκάλων στα ΠΕΚ, τελείωνα με τη φράση: «Κάνουμε το ωραιότερο επάγγελμα του κόσμου!». Και το πιστεύω ακόμα.

Θα τελειώσω την κατάθεση αυτή, μεταφέροντας μερικές από τις πολύτιμες συμβουλές, του σπουδαίου αυτού Δασκάλου. Για όσους δεν είδαν την συνέντευξή του στην ΤV ξεκινώ από τη μεγάλη αλήθεια ότι, η διδασκαλία συγγενεύει με την Τέχνη. Πρέπει να είναι δημιουργική. Ο δάσκαλος να συνδημιουργεί με τους μαθητές του. Να αγαπά αυτό που κάνει. Να έχει σωστό τρόπο αγωγής. Και τέλος, βεβαίως, να τους μαθαίνει πώς να μαθαίνουν. Αυτονόητο, θεωρώ, ότι πρέπει να ξέρει καλά το αντικείμενό του. Μόνο έτσι, πράγματι, δεν κουράζεται ποτέ από τη δουλειά του.

Η δική μου η εμπειρία, επιβεβαιώνει το συμπέρασμα, ότι δεν κουράζεσαι όταν αγαπάς αυτό που κάνεις. Η μονοτονία, του να διδάσκεις την ίδια ύλη, σε πολλά τμήματα της ίδιας τάξης, δεν μού συνέβη ποτέ. Πάντα παρέλειπα ή προσέθετα κάτι και άλλαζα τρόπο έκφρασης, ανάλογα με τη διάθεση των παιδιών. Μια θύμηση ακόμη: όταν χτύπαγε κουδούνι και έλεγα «διάλειμμα», τα παιδιά γελούσανε, απαντούσαν «είναι για να μπούμε και όχι για να βγούμε!». Είναι χαρακτηριστικό νομίζω, ότι δεν το άκουγα. Κι εγώ μεν δεν το άκουγα, αλλά το «περίεργο» είναι, ότι τα παιδιά που το άκουγαν ούτε καν με ενημέρωναν.

Οι αναμνήσεις μου με πλημμυρίζουν, εξαιτίας αυτής της εκπομπής και δεν με βλέπω να σταματώ εύκολα. Κάποια στιγμή θα επανέλθω.

Προτάσεις για την Εκπαίδευση

 Προτάσεις για την Εκπαίδευση
της Λίτσας Λεμπέση

Εστάλησαν στο Υπουργείο Παιδείας και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Μουσικής πράξη (Μάιος – Ιούνιος 1983) της Ένωσης Καθηγητών Μουσικής Δημόσιας Εκπαίδευσης,

άνοιξη 1983.

Συμπληρώνονται περίπου τριάντα χρόνια όταν έγιναν αυτές οι προτάσεις μου που βρήκα στο αρχείο μου. Θεωρώ ότι αξίζει τον κόπο να τις επαναλάβω, να τις παρουσιάσω στο blog, γιατί αφορούν όλα όσα πίστευα και για τα οποία αγωνίστηκα στο χώρο της Παιδείας. Τις ξαναδιάβασα με έκπληξη αλλά και με χαρά γιατί πολλά από αυτά πραγματοποιήθηκαν όχι βέβαια τότε που εγώ τα πρότεινα αλλά σχετικά πρόσφατα. Με κάποιο παράπονο όμως γιατί κανένας δεν θυμήθηκε και δεν αναφέρθηκε στο ποιος πρωτοσκέφτηκε και είχε αυτές τις ιδέες που ήταν πρωτοπόρες κατά την άποψή μου. Τις είχα προτείνει όχι μόνο στο Υπουργείο Παιδείας (ποτέ κανείς δεν απάντησε) αλλά και στους αρμόδιους της Τηλεόρασης και Ραδιοφωνίας όπου υπηρετούσα.

Όλα αυτά τα αναφέρω, γιατί κατά ένα τρόπο, αφορούν την πρόσφατη παιδαγωγική - καλλιτεχνική ιστορία μας. Αλλά και από μια ανάγκη για μια δικαίωση της  προσωπικής μου πορείας στο χώρο της εκπαίδευσης. Και για να εκφράσω τη χαρά μου ότι πραγματοποιούνται σήμερα, σχεδόν όπως τα ονειρεύτηκα έστω και τόσο αργά. Και έχω στο μυαλό μου έρχονται τα επωφελή για τα παιδιά Κυριακάτικα πρωινά του Μεγάρου Μουσικής, τις παραστάσεις της Λυρικής Σκηνής για τα παιδιά, τους διαγωνισμούς μαθητών για Μουσικά και Θεατρικά γεγονότα σε όλη την Ελλάδα, κ.α.

Την ίδια εποχή η πρώτη παράσταση της ΕΛΣ μόνο για μαθητές έγινε το 1983 κατόπιν προτάσεώς μου, στο ΥΠΕΠΘ (υπ. Α. Κακλαμάνης) και στον αείμνηστο καλλιτεχνικό διευθυντή Κώστα Πασχάλη, ο οποίος δέχτηκε να παρακολουθήσουν το έργο (Χάνσελ και Γκρέτελ του Χούμπερντιγκ), χωρίς να έχουν καμιά χρηματική συμμετοχή, ούτε τα παιδιά ούτε το Υπουργείο Παιδείας.

Παρότρυνα, πιέζοντας λίγο, τους γυμνασιάρχες των σχολείων, να επιτρέψουν στα παιδιά να παρακολουθήσουν την παράσταση για να κλείσω μία μία τις θέσεις (βάσει του πλάνου χωρητικότητας).

Όμως, χωρίς κανείς να με ενημερώσει, δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες, ότι η είσοδος ήταν ελεύθερη για τα σχολεία. Έτσι, ξαφνικά μπροστά στο θέατρο βρέθηκαν πούλμαν και ουρές παιδιών. Έγινε το αδιαχώρητο, με κίνδυνο να συμβούν ατυχήματα από τις μεγάλες κρυστάλλινες πόρτες της εισόδου. Ακόμα θυμάμαι την αγωνία μου να προστατέψουμε τα παιδιά (εγώ, ο άντρας μου κι ένας παλιός μαθητής μου). Κι έτσι δεν πήρα μέρος στην τηλεοπτική παρουσίαση της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε εκείνη την ώρα.

Και να σκεφτεί κανείς ότι τότε δεν ήμουν Σχολική Σύμβουλος, ούτε είχα καμιά διοικητική υπευθυνότητα, ήμουν απλή καθηγήτρια. Και είναι γνωστό ότι δεν ενδιαφέρθηκα ποτέ για καταξίωση μέσω διοικητικών θέσεων (κάποια φορά θα διευκρινίσω λεπτομερώς τι εννοώ). 

Στα μάτια τα ψιχαλιστά

Ο τίτλος του βιβλίου (Στα μάτια τα ψιχαλιστά) είναι μια πρόταση από ποίημα του Αλ. Παπαδιαμάντη. Οι λέξεις του και οι φράσεις του δημιούργησαν αυτή τη γραφή που ακολουθεί στα δυο μικρά ποιήματά μου. 

Διά του παραθύρου

          εφαίνετο η σελήνη

ης ο περιφερής δίσκος

          χαλκόχρους εκοκκίνιζε

Περιέμεινεν επί μακρόν

          εν μέσω σιγής βαθείας.

Αίφνης ήκουσε

         ξηρόν κρότον

ως θραυομένου κλάδου

         είτα και πάλιν σιγή

Μυϊα εγερθείσα

        προσέκρουσε ιπταμένη

εις την ύαλον

        και ήρχισε να βομβή

γοερώς

Κηρίον φέγγον

εν εσκωριασμένω κηροπηγίω                    

     ανέφαινε το βλέμμα

των σχεδόν μελανών οφθαλμών της

     οίτινες εμαρτύρουν έκτακτον αγαθότητα

Αι τρίχες της κόμης της είχον

     αρχίσει ήδη να λευκάζωσι,

μικραί ρυτίδες από πολλού εφαίνεντο

     περί τους οφθαλμούς της

Αι θλίψεις και αι μέριμναι

     είχον αυλακώσει τας παρειάς της.

Πλην τούτων, εφαίνετο πολύ

     νεωτέρα της ηλικίας της,

διετήρησε μέχρι του πλησιασμού

      του γήρατος

την διαύγεια του νου,

      την ενάργειαν των εντυπώσεων

την καθαράν θερμότητα

       της καρδίας,

έτσι το πρόσωπον της ήτο ωραίον

Τα επουσιώδη

Εξώφυλλο: Πέτρος Ζουμπουλάκης

Εκδόσεις Οδυσσέας, 1987